Afghanistan toont nogmaals dat Europa zich niet moet verschuilen onder de veiligheidsparaplu van de VS

Door Hilde Vautmans

Terwijl de wereld vol afschuw toekijkt hoe Kaboel ineenstort, buigt de EU zich over wat de terugkeer van de Taliban betekent voor haar eigen veiligheid en maakt ze plannen om een steeds groter wordende crisis aan te pakken. Naar verwachting zal de migratiedruk op de Europese grenzen toenemen, het multilateralisme heeft een nieuwe klap gekregen, en naarmate de VS zich steeds meer terugtrekt, neemt ook de instabiliteit in vele regio’s in de wereld toe.

Na vier jaar van gemene tweets en pompeuze zelfverheerlijking, heeft Europa de Biden-administratie met een enorme zucht van opluchting verwelkomd. Maar afgezien van een terugkeer naar de vertrouwde retoriek die traditioneel aan de grondslag ligt van trans-Atlantische relaties, heeft de nieuwe Amerikaanse president niet veel gedaan om de schade te herstellen die de VS-EU relaties hebben opgelopen tijdens de ambtstermijn van Donald Trump in het Witte Huis.

Trumps tarieven en handelsbelemmeringen blijven van kracht, een supermacht krachtmeting met China is nog steeds aan het broeien en de trans-Atlantische relaties blijven beperkt tot G7 en NAVO-topontmoetingen. Na de Amerikaanse terugtrekking en het in handen van de Taliban vallen van Afghanistan, wordt Europa wakker met een ongemakkelijk besef van continuïteit tussen twee verschillende VS-administraties: ondanks het aanvankelijke optimisme is het nog steeds “America first”.

De gevolgen van de val

Net zoals in Syrië en Irak zal de ineenstorting van de status quo in Afghanistan een belangrijke push-factor voor immigratie zijn. De beelden van Afghanen die zich vastgrepen aan de wielen van opstijgende vliegtuigen, tonen de wanhoop van mensen aan om hun land te ontvluchten richting het Westen.

Bovendien zou de inname van Afghanistan door de Taliban ook bredere geopolitieke gevolgen in de regio kunnen hebben, waardoor extra vluchtelingengolven uit aangrenzende landen zouden kunnen ontstaan. Net als bij voorgaande crisissen in het Midden-Oosten zal een mogelijke piek in migratiestromen ernstige gevolgen hebben voor de Europese politiek, gezien nationalisten en populisten daarvan gebruik zullen maken om hun offensief tegen het Europese liberale establishment nieuw leven in te blazen.

De chaotische terugtrekking van de VS uit Afghanistan voegt een nieuwe regel toe aan een lange lijst van unilaterale beslissingen die Amerika boven hun bondgenoten en stabiliteit van de liberale internationale orde plaatst.

Betwistbaar weliswaar, maar de Amerikanen zijn Afghanistan binnengevallen om een terrorist te vangen, en dat hebben ze ook gedaan. Toch hebben de VS in hun zoektocht naar interne veiligheid in het Midden-Oosten de regio gedestabiliseerd en hun regionale en globale bondgenoten blootgesteld aan potentiële veiligheidsrisico’s. Volgens het Witte Huis kregen de Amerikanen in Afghanistan wat ze wilden, maar anderen zullen nu te maken krijgen met de externaliteiten van hun interventies.

Dit schept opnieuw een slecht precedent voor de cultuur van het multilateralisme, gefundeerd op de VS-geleide internationale orde. Het Midden-Oosten is niet de enige regio die afhankelijk is van Amerika’s macht voor de stabiliteit van de status quo. Ook onze Europese veiligheidsarchitectuur is gedeeltelijk afhankelijk van de Amerikaanse troepen op het continent.

Zelfs al is het nominaal, symbolisch zelfs, dan nog is de Amerikaanse betrokkenheid voor Europa een sterke stabiliserende factor. De terugtrekking van Washington uit Afghanistan stuurt verkeerde signalen uit naar Europese regio’s waar veiligheid op de dagelijkse politieke agenda staat.

Natuurlijk verwacht niemand dat een Europees land bij een Amerikaanse terugtrekking door horden religieuze fanatici zal worden overspoeld, maar landen zoals Griekenland, Cyprus en de Baltische staten zullen uiteindelijk hun veiligheidsparameters opnieuw moeten beoordelen. Terwijl landen in de oostelijke en zuidelijke buurlanden van de EU steeds minder geneigd zullen zijn om zich in te zetten voor Europese waarden, democratisering en integratieprocessen.

Wat de EU kan doen

Van de burgeroorlog in Syrië tot de val van Afghanistan zou het nu wel duidelijk moeten zijn dat de EU een gemeenschappelijk en realistisch Europees asielbeleid nodig heeft. Op lange termijn omvat een goedwerkend asielbeleid meer legale trajecten voor vluchtelingen, een goed functionerende aanvraag- en overnameprocedure, en een doeltreffend grensbeheer met regionale en internationale samenwerking.

Er zijn echter ook zaken die op korte termijn gedaan moeten worden. De EU-Commissie zou alle instrumenten waarover zij beschikt, kunnen inzetten om de dreigende gevolgen van de crisis op te vangen, zoals het activeren van de Richtlijn Tijdelijke Bescherming. Daarbovenop moet de EU al het mogelijke doen om diegenen die nog achtergebleven zijn, op te vangen: EU-onderdanen, Afghanen die voor de EU werkten en hun gezinnen en Afghanen die strijden voor mensenrechten.

Ten slotte moet Europa, in samenwerking met UNHCR, het voortouw nemen bij internationale inspanningen om onmiddellijke bijstand, hulp en hervestiging te bieden aan Afghaanse vluchtelingen. Dit kan voor Europa voldoende zijn om vluchtelingen te helpen, nu en in de toekomst, en tegelijk een herhaling van de interne crisis van 2015 te voorkomen.

Wat veiligheid betreft, moet de EU politiek kapitaal blijven investeren in beleid dat multilateralisme promoot en dat de kern vormt van zowel het Europese project als de liberale wereldorde. Dit omvat verhoogde inspanningen om de Europese strategische autonomie te ontwikkelen en te versterken. Dit laatste zal een loze kreet blijven, tenzij het wordt ondersteund door hervormingen die leiden tot een efficiënt besluitvormingsproces van de EU. Het Europees buitenlands beleid zal traag en reactief blijven zolang beslissingen met unanimiteit worden genomen en lidstaten vetorecht hebben. Het zal ook sterk afhankelijk blijven van de Amerikaanse macht, tenzij een echt Europees leger wordt opgericht.

De lessen die we kunnen trekken uit de ramp in Afghanistan zijn te talrijk om hier op te sommen: invasies werken niet. Geografie is onontkoombaar. Voor echte hervormingen is overweldigende steun van de bevolking nodig. Verwestersing of modernisering is alleen duurzaam als ze voortkomt uit echte politieke en culturele bewegingen.

Voor Brussel specifiek zou één les pijnlijk duidelijk moeten zijn: leg niet al je eieren in één mand. Inzetten op Biden kan geen alternatief zijn voor een sterke en gemeenschappelijke Europese aanpak voor onze internationale veiligheid.